چندی پیش در مصاحبه ای با دکتر پرویز امینی به دلایل ناکارآمدی فضای رسانه در ایران پرداختم که با عنوان «پارادایم عقب ماندگی در رسانه های ایران» در فضای اینترنت موجود است و پس از آن با تحقیق بیشتر مقاله ای در نشریه تخصصی دانش رسانه با همین محوریت اما با مطالعه موردی بر روی روزنامه ها در ایران به انجام رساندم که با عنوان «علل عدم کارکرد روزنامه ها در فضای رسانه ای امروز ایران» به چاپ رسید.
در این تحلیل ها چند عامل اصلی از ناکارآمدی رسانه را به شرح ذیل شمرده ایم:
- روزنامه ها در ایران زبان به خصوصی ندارند
- در روزنامه ها تک گویی وجود دارد
- عدم وجود روزنامه های پرتیراژ
- وجود این پیش فرض که «با روزنامه هر کاری می توان کرد»
- رسانه ها، صرفاً بهره برداری و مصالح خود را لحاظ می کنند
- شکل گیری رسانه های جدید در یک جامعه متکثر
- وجود رسانه های فراملی که از طریق اینترنت و ماهواره در اختیار قرار می گیرد
دومین مولفه عقب ماندگی این است که «در روزنامه های ما تک گویی وجود دارد» . آنچه در حوزه رسانه امروز به عنوان یک اصل پذیرفته شده مورد توجه است؛ آن است که رسانه به لحاظ ماهیتی نمی تواند مونولوگ باشد مگر آنکه بگوییم این رسانه ارگان و رسانه فلان حزب است و صرفاً دیدگاه های حزب مطبوع را پوشش می دهد. در غیر اینصورت رسانه در کارکرد اصلی و وسیع خود نمی تواند تک گو باشد. وقتی ما با خرده گفتمان های متعدد روبرو هستیم و از لحاظ جامعه شناختی امروز ایران در شرایط تکثر قرار دارد. مگر می شود دگرهای خود را نادیده بگیرید؟ روزنامه ای می تواند موفق باشد که «دگر» ها را هم در بازی رسانه ای خود دخیل کنید. همه رسانه های ما دچار تک گویی هستند. در هیچ یک از روزنامه های ما صدای مخالف و یا منتقدی دیده نمی شود حال آنکه آن صدا، خوب یا بد، یک واقعیت اجتماعی موجود است.
اما اخیرا در یکی از روزنامه های کشور رفتاری جالب را مشاهده کردم که شاید اندکی از این ضعف را برطرف کرده باشد. روزنامه وطن امروز در هفته های اخیر صفحه ای را تحت عنوان «رصد» به راه انداخته و ذیل آن به بیان تحلیل ها و مقالات روزنامه ها رو رسانه های خارجی که مواضعی متعارض و متضاد با این روزنامه و در کل رسانه های معتقد به گفتمان انقلاب اسلامی دارند.
این روزنامه در صفحه ششم خود که نام آن را رصد گذاشته می نویسد :«مقالاتی که در این صفحه منتشر می شود، از مهمترین منابع خارجی درباره مجموعه موضوعات مرتبط با ایران یا دیگر تحولات و رویدادهای مهم جهان گزینش شده است. هدف اصلی از انتشار این مقالات، ارائه مستقیم و بی واسطه مهمترین تحلیل ها در حوزه های راهبردی به تحلیلگران فارسی زبان است. کاملا روشن است که تحلیل های مندرج در این مقالات موضع روزنامه «وطن امروز» نیست. شاید در بیاری از موارد «وطن امروز» دیدگاهی اساسا متفاوت داشته باشد و حتی در بقیه صفحات روزنامه به نقد آنها بپردازد . همچنین بدیهی است در برخی از این مقالات رسانه برای رسیدن به نتایج دلخواه خود و عملیات روانی روی مخاطب هدف ، تعمدا اطلاعات غلط و تحلیل های جهت دار گنجانده است. مطالعه مستمر این مقالات این امکان را به خواننده خواهد داد با ذهنیت های راهبردی غرب درباره ایران یا دیگر تحولات مهم جهان آشنا شود»
این نشان می دهد که «وطن امروز» نه تنها فهمیده که فهم رسانه ای در دیالکتیک گفتمان ها و آرا حاصل می شود بلکه زمینه بروز این مسئله را نیز فراهم آورده است. این اتفاق میمونی در فضای رسانه ای کشور است و اگر «دامنه مصالح» را کوچک تر کرده و محدوده آرا را به صداهای متفاوت در داخل کشور-نه فقط تحلیل های خارج از مرزها- گسترش دهد، قطع به یقین مخاطبین این رسانه بیشتر خواهد شد، تاثیرگذاری آن بر فضای اجتماعی موثر تر خواهد شد و می تواند فضای رسانه را با یک جهش بزرگ مبتلا کند.